تجهیزات ضد انفجار چیست؟

تجهیزات ضد انفجار EX

تجهیزات ضد انفجار یا exp در محیط های پر خطر نصب می شوند. حوادث مختلفی می‌تواند در محیط‌های صنعتی رخ دهد که حریق و انفجار از خطرناک‌ترین آن‌ها است. این‌گونه حوادث در محیط‌هایی رخ می‌دهد که یک نوع ماده‌ی سوختی مانند گاز و غبارهای خطرناک، توسط یک فعال‌کننده مشتعل شود. احتمال بروز انفجار در محلی با سه عنصر اکسیژن، ماده‌ی سوختی و فعال‌کننده بسیار بالاست. ترکیب این سه عنصر مثلث آتش نام داشته که لوگوی آن به شکل زیر نمایش داده می شود.

مثلث آتش

آنچه در این مقاله می خوانید
  • کدبندی تجهیزات ضدانفجار در ATEX
  • معرفی و استاندارد

    استفاده از تجهیزات و ابزارهای غیر ایمن در محیط های پر خطر می تواند خطرات و صدمات جبران‌ناپذیری را ایجاد نماید. به عنوان مثال مراکز صنعتی و محیط های دارای گاز و غبارات قابل انفجار را تصور کنید. هر گونه جرقه در این محیط می تواند به آتش سوزی گسترده تبدیل گردد. به‌منظور جلوگیری از این حوادث در محیط های پرخطر باید تجهیزات به گونه ای خاص طراحی شوند. طراحی، تولید، نصب و بهره‌برداری از تجهیزات الکتریکی در این محیط ها باید به گونه ای انجام شود که حفاظت لازم در برابر شوک الکتریکی، افزایش حرارت، اتصال کوتاه، جرقه و غیره را دارا باشند. به تجهیزات الکتریکی طراحی شده با این استانداردها اصطلاحا تجهیزات ضد انفجار یا تجهیزات exp گفته می‌شود. تجهیزات ضد انفجار با علامت اختصاری EX مشخص می‌شوند.

    تجهیزات ضد انفجار EX

    علامت استاندارد EX

    استفاده از علامت EEX به‌جای EX، نشان‌دهنده‌ی این است که تجهیز مورد نظر طبق استاندارد EN تست شده است. استاندارد EN تا 90 درصد مشابه استاندارد IEC  بوده و در کشورهای اروپایی استفاده می‌شود. EN شامل سه زیرمجموعه‌ی CEN، CENELEC و ETSI است. معمولا بعد از نشان EX، یک کد شامل اعداد و حروف نیز درج می‌شود. این کد بیانگر محیط نصب، روش‌های بهره‌برداری، نوع حفاظت، گروه‌بندی گازی، کلاس حرارتی و غیره است. نوع کدگذاری به استاندارد تجهیزات ضد انفجار بستگی دارد. در ادامه استانداردهای تجهیزات ضد انفجار مانند NEC، IEC، EN و ATEX به همراه به همراه زون بندی، کلاس کاری و غیره بررسی شده است.

    تجهیزات ضدانفجار در استاندارد NEC500

    علامت EX به معنی explosive atmosphere یا محیط با امکان انفجار و آتش سوزی است. در استاندارد تجهیزات ضد انفجار معمولا بعد از نشان EX یک کد شامل اعداد و حروف نیز درج می‌شود. این کد بیانگر محیط نصب، روش‌های بهره‌برداری، نوع حفاظت، گروه‌بندی گازی، کلاس حرارتی و غیره است. کد EX در استانداردهای تجهیزات ضد انفجار متفاوت بوده و به نوع آن بستگی دارد. استاندارد NEC500 یکی از استانداردهای تجهیزات ضد انفجار بوده که دارای سه بخش کلاس منطقه، گروه گازی و کلاس حرارتی است.کدبندی تجهیزات ضد انفجار در استاندارد آمریکایی NEC500

    کلاس منطقه

    در قسمت اول کد NEC500 کلاس هایی برای تعیین میزان خطر محیط‌های مختلف تعریف شده است. استاندارد ملی برق آمریکا یا NEC فضای صنایع را از نظر قابلیت و احتمال انفجار به 3 کلاس تقسیم کرده است. این 3 کلاس بر حسب نوع مواد آتش‌زای موجود در آن‌ها عبارت‌اند از:

    • کلاس 1: محیطی است که در آن گازهای قابل اشتعال وجود دارد، مانند تاسیسات نفتی.
    • کلاس 2: محیطی است که در آن غبارهای قابل اشتعال از قبیل غبار منیزیم، آلومینیوم و غیره موجود باشد.
    • کلاس 3: فضایی است که در آن فیبرهای قابل اشتعال مانند پنبه، کنف، براده‌های چوب و غیره موجود باشد.

    هر کلاس منطقه برحسب احتمال آتش‌سوزی به دو بخش یا Division زیر تقسیم می‌شود:

    • بخش 1: مواد آتش‌زا در شرایط عادی و هنگام بهره‌برداری از تجهیزات در فضا وجود دارد.
    • بخش 2: مواد آتش‌زا در شرایط عادی و هنگام بهره‌برداری از تجهیزات در فضا وجود ندارند اما در حالت غیرعادی این موارد به فضار وارد می شوند. حالت غیر عادی به دلایل مختلف از جمله ازکارافتادگی و خرابی تجهیزات رخ داده منطقه را خطرساز میکند.

    گروه گازی

    در کلاس های 1 و 2 باید نوع گاز و یا گرد و غبار قابل اشتعال مشخص شود. طبق جدول زیر، استاندارد NEC500 محیط‌های صنعتی را بر حسب نوع گازها و غبارهای خطرناک به 2 کلاس تقسیم می‌کند.

    کلاس‌بندی منطقه زیرگروه گازی
    کلاس 1 گروه A: محیطی که در آن گاز استالین وجود دارد.

    گروه B: محیطی که در آن گاز هیدروژن وجود دارد.

    گروه C: محیطی که در آن گاز اتیلن وجود دارد.

    گروه D: محیطی که در آن گاز پروپان وجود دارد.

    کلاس 2 گروه E: محیطی که در آن غبار فلز وجود دارد.

    گروه F: محیطی که در آن گرد و غبار زغال‌سنگ (خاکستر) وجود دارد.

    گروه G: محیطی که در آن گرد و غبار ناشی از غلات وجود دارد.

    کلاس حرارتی یا حداکثر درجه حرارت مجاز سیستم

    گازهای موجود در محیط های خطرناک با افزایش درجه حرارت شعله ور می شوند. در این حالت به فعال کننده نیازی نبوده و خطر آتش سوزی افزایش پیدا می کند. درجه خود اشتعالی به حداقل درجه حرارتی گفته می شود که در یک فضای قابل انفجار و بدون نیاز به جرقه باعث ایجاد آتش‌سوزی خواهد شد. برای جلوگیری از انفجار و آتش‌سوزی باید دمای تمام تجهیزات در حین کار از درجه حرارت خود اشتعالی کمتر باشد. برای مشخص کردن حداکثر درجه حرارت کار یک تجهیز یا ماشین گروه‌های زیر تعریف شده است. حداکثر درجه حرارت روی سطح تجهیز در بدترین شرایط دمایی را در جدول زیر مشاهده می کنید:

    کد دما T1 T2 T2A T2B T2C
    درجه حرارت 450 300 280 260 230
    کد دما T2D T3 T3A T3B T3C
    درجه حرارت 215 200 180 165 160
    کد دما T4 T4A T5 T6
    درجه حرارت 135 120 100 85

    تجهیزات ضدانفجار در استاندارد NEC505

    استاندارد NEC505 یکی دیگر از استانداردهای تجهیزات ضد انفجار یا ex است. کد درج شده روی تجهیزات ضد انفجار در استاندارد NEC505 شامل 5 بخش زیر می شود.کدبندی تجهیزات ضد انفجار در استاندارد آمریکایی NEC505

    کلاس منطقه

    در قسمت اول کد کلاس های مختلفی جهت تعیین میزان خطر تعریف شده است. استاندارد ملی برق آمریکا NEC فضای صنایع را از نظر قابلیت و احتمال انفجار به 3 کلاس تقسیم می کند. این 3 کلاس بر حسب نوع مواد آتش‌زای موجود در آن‌ها عبارت‌اند از:

    • کلاس 1: محیطی است که در آن گازهای قابل اشتعال وجود دارد، مانند تاسیسات نفتی.
    • کلاس 2: محیطی است که در آن غبارهای قابل اشتعال از قبیل غبار منیزیم، آلومینیوم و غیره موجود باشد.
    • کلاس 3: فضایی است که در آن فیبرهای قابل اشتعال مانند پنبه، کنف، براده‌های چوب و غیره موجود باشد.

    محیط‌ها برحسب میزان گازها و غبارهای قابل اشتعال به 3 منطقه یا زون می شود. زون بندی تجهیزات ضد انفجار در این استاندارد عبارتنداز:

    • Zone0 برای گازها و Zon20 برای گرد و غبار: این زون مربوط به فضای است که در آن مواد قابل اشتعال برای مدت طولانی و بیش از 1000 ساعت در سال وجود دارد. لازم به ذکر است که معمولا در Zone0 تجهیزات برقی نصب نمی‌شود.
    • Zone1 برای گازها و Zone21 برای گرد و غبار: فضایی که در شرایط عادی بهره‌برداری در آن مواد قابل اشتعال به‌طور متناوب و بین 10 تا 1000 ساعت در سال وجود دارد.
    • Zone2 برای گازها و Zone22 برای گرد و غبار: فضایی که در شرایط عادی بهره‌برداری در آن مخلوط گاز و هوا به میزان قابل اشتعال وجود ندارد و یا در صورت وجود برای مدت کوتاهی بین 1 تا 10 ساعت در سال تداوم خواهد داشت.

    در جدول زیر منطقه بندی یا زون بندی محیط های پر خطر بر اساس میزان وجود گازها و غبارهای قابل اشتعال را مشاهده می کنید.

    Zone

    شرح

    گازها گرد و غبار
    0 20 محیطی که در آن مواد قابل اشتعال برای مدت طولانی و بیش از 1000 ساعت در سال وجود دارد. لازم به ذکر است که معمولا در Zone0 تجهیزات برقی نصب نمی‌شود.
    1 21 محیطی که در آن در شرایط عادی بهره‌برداری، مواد قابل اشتعال به‌طور متناوب و بین 10 تا 1000 ساعت در سال وجود دارد.
    2 22 محیطی که در آن در شرایط عادی بهره‌برداری، مخلوط گاز و هوا به میزان قابل اشتعال وجود ندارد و یا در صورت وجود برای مدت کوتاهی بین 1 تا 10 ساعت در سال تداوم خواهد داشت.

    به‌عنوان‌مثال به محیط اطراف تانکر در حال تخلیه‌ی سوخت توجه کنید. در تصویر زیر کلاس محیط بر اساس منطقه‌ یا Zone مشخص شده است.کلاس محیط بر اساس منطقه‌ یا Zone

    علامت اختصاری

    عبارت اختصاری AEX در بخش دوم به‌عنوان نشان تجهیزات ضدانفجاری است که طبق استاندارد آمریکا ساخته می‌شوند.

    نوع حفاظت سیستم

    قسمت سوم کد بیان کننده ی نوع حفاظت سیستم است. تجهیزات ضد انفجار با توجه به مناطق خطرناک دارای سیستم‌های حفاظتی خاصی هستند. هر سیستم حفاظتی با یک یا چند حرف انگلیسی مشخص می‌شود. انواع حفاظت دستگاه‌های الکتریکی در محدوده‌ی خطر در جداول زیر آورده شده است. جدول اول مربوط به زمانی که است ماده‌ی قابل اشتعال موجود در منطقه گاز باشد. جدول دوم زمانی را شرح می دهد که ماده‌ی قابل اشتعال گرد و غبار است.

    جدول نوع حفاظت در برابر گازهای قابل اشتعال

    نوع حفاظت

    علامت مفهوم و کاربرد اصلی

    نمودار

    ایمنی افزایش یافته

    e

    تجهیزات بدون آرک، تخلیه‌ی الکتریکی و قسمت‌های داغ مانند: جعبه‌های ترمینال و اتصال، تابلوهای کنترل برای نصب تجهیزات ضدانفجار با گروه حفاظتی متفاوت، موتورهای قفس سنجابی، اتصالات روشنایی
    محفظه‌های ضد آتش

    d

    تجهیزات با سیستم خاموش‌کنندگی قوس مانند: تابلوهای توزیع برق و مراکز کنترل و تجهیزات اخباری، سیستم‌های کنترلی، موتورها، ترانسفورماتورها، تجهیزات حرارتی، اتصالات روشنایی
    محفظه‌های تحت فشار

    p

    تحت فشار قرار دادن تجهیزات با گازهای بی‌اثر و غیرقابل اشتعال جهت دور نگه داشتن گازهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع برق و تابلوهای کنترل، آنالیزور، موتورهای بزرگ

    Px: برای استفاده در Zone 1,2

    Py: برای استفاده در Zone 1,2

    Pz: برای استفاده در Zone 2

     

    ایمنی درونی

    i

    تجهیزات با انرژی و حرارت محدود شده مانند: تجهیزات ابزار دقیق، تجهیزات ارتباطی، سنسورها، فعال‌کننده‌ها

     

    ia: برای استفاده در Zone 0, 1, 2

     

    ib: برای استفاده در Zone 1, 2

     

    [EX ib]: دستگاه‌های الکتریکی وابسته. نصب در منطقه‌ی ایمن

     

    غوطه‌ور شده در روغن

    o

    دور نگه داشتن گازهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: ترانسفورماتورها، مقاومت‌های راه‌انداز
    قرار گرفته در پودر

    q

    تجهیزات با سیستم خاموش‌کنندگی قوس مانند: سنسورها، صفحه‌نمایش‌ها، راه‌اندازهای الکترونیکی، ترانسمیترها
    قرار دادن در محفظه‌های بسته

    m

    دور نگه داشتن گازهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع با قدرت پایین، واحدهای اخباری و کنترل، صفحه‌های نمایش، سنسورها

     

    ma: برای استفاده در Zone 0, 1, 2

     

    mb: برای استفاده در Zone 1, 2

    انواع حفاظت

    _n

    تجهیزات بدون آرک، تخلیه‌ی الکتریکی و قسمت‌های داغ مانند: تمامی تجهیزات الکتریکی برای Zone 2

     

    nA: بدون ایجاد جرقه

     

    nC: احتمال بروز جرقه وجود دارد اما پلاتین‌ها به روش مناسبی حفاظت شده‌اند.

     

    nL: با انرژی محدود شده

     

    nR: محفظه‌های محدودکننده‌ی نفوذ هوا

     

    nZ: تجهیزات تحت فشار

    تابش نوری

    _op

    محدود کردن تابش‌های نوری که می‌توانند باعث اشتعال شوند

     

    op is: جلوگیری از انتشار نور به بیرون

     

    op pr: تابش‌هایی که باعث حریق نمی‌شوند

     

    op sh: سیستم حفاظتی قطع نور

    نوع حفاظت در برابر غبارهای قابل اشتعال

    نوع حفاظت

    علامت مفهوم و کاربرد اصلی

    نمودار

    حفاظت شده توسط محفظه‌ی بسته

    tD

    قرار دادن تجهیزات با قابلیت تولید جرقه در محفظه‌های کاملا بسته که مانع از نفوذ گرد و غبار قابل اشتعال می‌شود مانند: تابلوهای توزیع برق و مراکز کنترل، ترمینال‌ها و جعبه‌های اتصال، موتورها، اتصالات روشنایی

     

    tD A21: روش A برای Zone 21

     

    tD B21: روش B برای Zone 21

    تحت فشار

    pD

     تحت فشار قرار دادن تجهیزات با گازهای بی‌اثر و غیرقابل اشتعال جهت دور نگه داشتن غبارهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع، کنترل، موتورها
    ایمنی داخلی

    iD

    تجهیزات با انرژی و حرارت محدود شده مانند: تجهیزات کنترل و اندازه‌گیری، تجهیزات ارتباطی، سنسورها، فعال‌کننده‌ها

    iaD: برای استفاده در Zone 20, 21, 22

    ibD: برای استفاده در Zone 21, 22

    [Ex ibD]: دستگاه‌های الکتریکی وابسته. نصب در منطقه‌ی ایمن

     

    قرار دادن در محفظه‌های بسته

    mD

    دور نگه داشتن غبارهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع با قدرت پایین، واحدهای اخباری و کنترل، صفحه‌های نمایش، سنسورها

     

    maD: برای استفاده در Zone 20, 21, 22

     

    mbD: برای استفاده در Zone 21, 22

    گروه گازی

    قسمت چهارم کد مربوط به گروه‌بندی گازی است. محیط نصب تجهیزات الکتریکی ضد انفجار از نظر نوع و میزان گازهای موجود به دو گروه زیر تقسیم می‌شود:

    • گروه I: تجهیزات الکتریکی برای معادن
    • گروه II: تجهیزات الکتریکی برای سایر مناطق خطرناک یا تجهیزات روی سطح زمین

    طبق استاندارد NEC تجهیزات الکتریکی گروه II به زیرگروه‌های IIC,IIB,IIA تقسیم می‌شوند. این تقسیم‌بندی به میزان خطرناکی گازها و غبارها بستگی دارد. به‌عنوان‌مثال گروه IIC برای استفاده در اغلب جوهای انفجاری خطرناک مناسب است و می‌تواند گروه‌های گازی IIA,IIB را پوشش دهد. تجهیزات گروه IIB نیز قابلیت پوشش گروه IIA را دارند. در جدول زیر شرح این گروه‌بندی‌ها آورده شده است.

    گروه گازی شرح
    I تجهیزات الکتریکی برای استفاده در تاسیسات زیرزمینی و معادن که ممکن است در آن‌ها متان (گاز قابل‌احتراق معادن) و گرد و غبار زغال‌سنگ وجود داشته باشد.
    IIA تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین که ممکن است در آن‌ها خطرات ناشی از گاز پروپان وجود داشته باشد.
    IIB تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین که ممکن است در آن‌ها خطرات ناشی از گاز اتیلن وجود داشته باشد.
    IIC تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین که ممکن است در آن‌ها خطرات ناشی از گاز هیدروژن و استالین وجود داشته باشد.

    کلاس حرارتی یا حداکثر درجه حرارت مجاز سیستم

    حداقل درجه حرارتی که در یک فضای قابل انفجار و بدون نیاز به جرقه می‌تواند باعث ایجاد آتش‌سوزی شود را درجه حرارت خود اشتعالی می‌نامند. برای جلوگیری از انفجار و آتش‌سوزی باید دمای تمام تجهیزات در حین کار از درجه حرارت خود اشتعالی کمتر باشد. برای مشخص کردن حداکثر درجه حرارت کار یک تجهیز یا ماشین گروه‌هایی تعریف شده است. حداکثر درجه حرارت روی سطح تجهیز در بدترین شرایط دمایی عبارت‌اند از:

    کد دما درجه حرارت برحسب فارنهایت درجه حرارت برحسب سانتی‌گراد
    T1 842 450
    T2 572 300
    T3 392 200
    T4 275 135
    T5 212 100
    T6 185 85

    تجهیزات ضدانفجار در استاندارد IEC

    یکی دیگر از استانداردهای تجهیزات ضد انفجار مربوط به استاندارد اروپایی IEC است. در این استاندارد کد درج شده روی تجهیزات ضد انفجار شامل 4 بخش کلی می شود. ترتیب قرارگیری کد در استاندارد IEC به این شکل است:تجهیزات ضدانفجار در استاندارد IEC

    علامت اختصاری

    علامت اختصاری EX اولین بخش کد بوده و به‌عنوان نشان تجهیزات ضدانفجار است.

    نوع حفاظت سیستم

    قسمت دوم کد مشخص کننده ی نوع حفاظت سیستم است. تجهیزات ضد انفجار با توجه به مناطق خطرناک دارای سیستم‌های حفاظتی خاصی هستند. در این استاندارد هر سیستم حفاظتی با یک یا چند حرف انگلیسی مشخص می‌شود. انواع حفاظت دستگاه‌های الکتریکی در محدوده‌ی خطر در جداول بعدی آورده شده است. جدول اول مربوط به زمانی که است ماده‌ی قابل اشتعال در منطقه گاز باشد. جدول دوم زمانی را شرح می دهد که ماده‌ی قابل اشتعال موجود در محیط به صورت گرد و غبار است.

    جدول نوع حفاظت حفاظت در برابر گازهای قابل اشتعال

    نوع حفاظت علامت مفهوم و کاربرد اصلی نمودار
    ایمنی افزایش یافته e تجهیزات بدون آرک، تخلیه‌ی الکتریکی و قسمت‌های داغ مانند: جعبه‌های ترمینال و اتصال، تابلوهای کنترل برای نصب تجهیزات ضدانفجار با گروه حفاظتی متفاوت، موتورهای قفس سنجابی، اتصالات روشنایی  علامت استاندارد EX
    محفظه‌های ضد آتش d تجهیزات با سیستم خاموش‌کنندگی قوس مانند: تابلوهای توزیع برق و مراکز کنترل و تجهیزات اخباری، سیستم‌های کنترلی، موتورها، ترانسفورماتورها، تجهیزات حرارتی، اتصالات روشنایی علامت استاندارد EX
    محفظه‌های تحت فشار p تحت فشار قرار دادن تجهیزات با گازهای بی‌اثر و غیرقابل اشتعال جهت دور نگه داشتن گازهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع برق و تابلوهای کنترل، آنالیزور، موتورهای بزرگ

    px: برای استفاده در Zone 1,2

    py: برای استفاده در Zone 1,2

    pz: برای استفاده در Zone 2

     علامت استاندارد EX
    ایمنی درونی i تجهیزات با انرژی و حرارت محدود شده مانند: تجهیزات ابزار دقیق، تجهیزات ارتباطی، سنسورها، فعال‌کننده‌ها

    ia: برای استفاده در Zone 0, 1, 2

    ib: برای استفاده در Zone 1, 2

    [EX ib]: دستگاه‌های الکتریکی وابسته. نصب در منطقه‌ی ایمن

     علامت استاندارد EX
    غوطه‌ور شده در روغن o دور نگه داشتن گازهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: ترانسفورماتورها، مقاومت‌های راه‌انداز علامت استاندارد EX
    قرار گرفته در پودر q تجهیزات با سیستم خاموش‌کنندگی قوس مانند: سنسورها، صفحه‌نمایش‌ها، راه‌اندازهای الکترونیکی، ترانسمیترها علامت استاندارد EX
    قرار دادن در محفظه‌های بسته m دور نگه داشتن گازهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع با قدرت پایین، واحدهای اخباری و کنترل، صفحه‌های نمایش، سنسورها

    ma: برای استفاده در Zone 0, 1, 2

    mb: برای استفاده در Zone 1, 2

     علامت استاندارد EX
    انواع حفاظت n_ تجهیزات بدون آرک، تخلیه‌ی الکتریکی و قسمت‌های داغ مانند: تمامی تجهیزات الکتریکی برای Zone 2

    nA: بدون ایجاد جرقه

    nC: احتمال بروز جرقه وجود دارد اما پلاتین‌ها به روش مناسبی حفاظت شده‌اند.

    nL: با انرژی محدود شده

    nR: محفظه‌های محدودکننده‌ی نفوذ هوا

    nZ: تجهیزات تحت فشار

     علامت استاندارد EX
    تابش نوری op_ محدود کردن تابش‌های نوری که می‌توانند باعث اشتعال شوند

    op is: جلوگیری از انتشار نور به بیرون

    op pr: تابش‌هایی که باعث حریق نمی‌شوند

    op sh: سیستم حفاظتی قطع نور

     علامت استاندارد EX

    جدول نوع حفاظت در برابر غبارهای قابل اشتعال

    نوع حفاظت علامت مفهوم و کاربرد اصلی نمودار
    حفاظت شده توسط محفظه‌ی بسته tD قرار دادن تجهیزات با قابلیت تولید جرقه در محفظه‌های کاملا بسته که مانع از نفوذ گرد و غبار قابل اشتعال می‌شود مانند: تابلوهای توزیع برق و مراکز کنترل، ترمینال‌ها و جعبه‌های اتصال، موتورها، اتصالات روشنایی

    tD A21: روش A برای Zone 21

    tD B21: روش B برای Zone 21

     علامت استاندارد EX
    تحت فشار pD تحت فشار قرار دادن تجهیزات با گازهای بی‌اثر و غیرقابل اشتعال جهت دور نگه داشتن غبارهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع، کنترل، موتورها  تجهیزات ضد انفجار
    ایمنی داخلی iD تجهیزات با انرژی و حرارت محدود شده مانند: تجهیزات کنترل و اندازه‌گیری، تجهیزات ارتباطی، سنسورها، فعال‌کننده‌ها

    iaD: برای استفاده در Zone 20, 21, 22

    ibD: برای استفاده در Zone 21, 22

    [Ex ibD]: دستگاه‌های الکتریکی وابسته. نصب در منطقه‌ی ایمن

     تجهیزات ضد انفجار
    قرار دادن در محفظه‌های بسته mD دور نگه داشتن غبارهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع با قدرت پایین، واحدهای اخباری و کنترل، صفحه‌های نمایش، سنسورها

    maD: برای استفاده در Zone 20, 21, 22

    mbD: برای استفاده در Zone 21, 22

    تجهیزات ضد انفجار

    گروه گازی

    گروه‌بندی گازی در قسمت سوم کد شرح داده می شود. محیط نصب تجهیزات الکتریکی ضد انفجار از نظر نوع و میزان گازهای موجود به دو گروه زیر تقسیم می‌شود:

    • گروه I: تجهیزات الکتریکی برای معادن
    • گروه II: تجهیزات الکتریکی برای سایر مناطق خطرناک یا تجهیزات روی سطح زمین

    طبق استاندارد NEC تجهیزات الکتریکی گروه II به زیرگروه‌های IIC,IIB,IIA تقسیم می‌شوند. این تقسیم‌بندی به میزان خطرناکی گازها و غبارها بستگی دارد. به‌عنوان‌مثال گروه IIC برای استفاده در اغلب جوهای انفجاری خطرناک مناسب است و می‌تواند گروه‌های گازی IIA,IIB را پوشش دهد. تجهیزات گروه IIB نیز قابلیت پوشش گروه IIA را دارد. در جدول زیر شرح این گروه‌بندی‌ها را مشاهده می کنید:

    گروه گازی شرح
    I تجهیزات الکتریکی برای استفاده در تاسیسات زیرزمینی و معادن که ممکن است در آن‌ها متان (گاز قابل‌احتراق معادن) و گرد و غبار زغال‌سنگ وجود داشته باشد.
    IIA تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین که ممکن است در آن‌ها خطرات ناشی از گاز پروپان وجود داشته باشد.
    IIB تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین که ممکن است در آن‌ها خطرات ناشی از گاز اتیلن وجود داشته باشد.
    IIC تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین که ممکن است در آن‌ها خطرات ناشی از گاز هیدروژن و استالین وجود داشته باشد.

    کلاس حرارتی یا حداکثر درجه حرارت مجاز سیستم

    حداقل درجه حرارتی که در یک فضای قابل انفجار و بدون نیاز به جرقه می‌تواند باعث ایجاد آتش‌سوزی شود را درجه حرارت خود اشتعالی می‌نامند. برای جلوگیری از انفجار و آتش‌سوزی باید دمای تمام تجهیزات در حین کار از درجه حرارت خود اشتعالی کمتر باشد. طبق جدول زیر برای مشخص کردن حداکثر درجه حرارت کار یک تجهیز یا ماشین چند گروه‌ تعریف شده است. حداکثر درجه حرارت روی سطح تجهیز در بدترین شرایط دمایی عبارت‌اند از:

    کد دما درجه حرارت برحسب فارنهایت درجه حرارت برحسب سانتی‌گراد
    T1 842 450
    T2 572 300
    T3 392 200
    T4 275 135
    T5 212 100
    T6 185 85

    تجهیزات ضدانفجار در استاندارد EN

    در این استاندارد کد درج شده روی تجهیزات ضد انفجار شامل 4 بخش است. ترتیب قرارگیری این بخش ها را در تصویر زیر مشاهده می کنید:کدبندی تجهیزات ضد انفجار در استاندارد EN

    علامت اختصاری

    قسمت اول این کد با عبارت اختصاری EEX آغاز می‌شود. این عبارت به معنی ساخت و تست تجهیزات طبق استانداردهای EN است.

    نوع حفاظت سیستم

    قسمت دوم کد مربوط به نوع حفاظت سیستم است. تجهیزات ضد انفجار با توجه به مناطق خطرناک دارای سیستم‌های حفاظتی خاصی هستند. در استاندارد EN هر سیستم حفاظتی با یک یا چند حرف انگلیسی مشخص می‌شود. انواع حفاظت دستگاه‌های الکتریکی در محدوده‌ی خطر در جداول بعدی آورده شده است. جدول اول مربوط به ماده‌ی قابل اشتعال گاز و جدول دوم مربوط به ماده‌ی قابل اشتعال گرد و غبار می‌باشد.

    جدول نوع حفاظت در برابر گازهای قابل اشتعال

    نوع حفاظت علامت مفهوم و کاربرد اصلی نمودار
    ایمنی افزایش یافته e تجهیزات بدون آرک، تخلیه‌ی الکتریکی و قسمت‌های داغ مانند: جعبه‌های ترمینال و اتصال، تابلوهای کنترل برای نصب تجهیزات ضدانفجار با گروه حفاظتی متفاوت، موتورهای قفس سنجابی، اتصالات روشنایی علامت استاندارد EX
    محفظه‌های ضد آتش d تجهیزات با سیستم خاموش‌کنندگی قوس مانند: تابلوهای توزیع برق و مراکز کنترل و تجهیزات اخباری، سیستم‌های کنترلی، موتورها، ترانسفورماتورها، تجهیزات حرارتی، اتصالات روشنایی علامت استاندارد EX
    محفظه‌های تحت فشار p تحت فشار قرار دادن تجهیزات با گازهای بی‌اثر و غیرقابل اشتعال جهت دور نگه داشتن گازهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع برق و تابلوهای کنترل، آنالیزور، موتورهای بزرگ

    px: برای استفاده در Zone 1,2

    py: برای استفاده در Zone 1,2

    pz: برای استفاده در Zone 2

    علامت استاندارد EX
    ایمنی درونی i تجهیزات با انرژی و حرارت محدود شده مانند: تجهیزات ابزار دقیق، تجهیزات ارتباطی، سنسورها، فعال‌کننده‌ها

    ia: برای استفاده در Zone 0, 1, 2

    ib: برای استفاده در Zone 1, 2

    [EX ib]: دستگاه‌های الکتریکی وابسته. نصب در منطقه‌ی ایمن

    علامت استاندارد EX
    غوطه‌ور شده در روغن o دور نگه داشتن گازهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: ترانسفورماتورها، مقاومت‌های راه‌انداز علامت استاندارد EX
    قرار گرفته در پودر q تجهیزات با سیستم خاموش‌کنندگی قوس مانند: سنسورها، صفحه‌نمایش‌ها، راه‌اندازهای الکترونیکی، ترانسمیترها علامت استاندارد EX
    قرار دادن در محفظه‌های بسته m دور نگه داشتن گازهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع با قدرت پایین، واحدهای اخباری و کنترل، صفحه‌های نمایش، سنسورها

    ma: برای استفاده در Zone 0, 1, 2

    mb: برای استفاده در Zone 1, 2

    علامت استاندارد EX
    انواع حفاظت n_ تجهیزات بدون آرک، تخلیه‌ی الکتریکی و قسمت‌های داغ مانند: تمامی تجهیزات الکتریکی برای Zone 2

    nA: بدون ایجاد جرقه

    nC: احتمال بروز جرقه وجود دارد اما پلاتین‌ها به روش مناسبی حفاظت شده‌اند.

    nL: با انرژی محدود شده

    nR: محفظه‌های محدودکننده‌ی نفوذ هوا

    nZ: تجهیزات تحت فشار

    علامت استاندارد EX
    تابش نوری op_ محدود کردن تابش‌های نوری که می‌توانند باعث اشتعال شوند

    op is: جلوگیری از انتشار نور به بیرون

    op pr: تابش‌هایی که باعث حریق نمی‌شوند

    op sh: سیستم حفاظتی قطع نور

    علامت استاندارد EX

    جدول نوع حفاظت در برابر غبارهای قابل اشتعال

    انواع حفاظت علامت مفهوم و کاربرد اصلی نمودار
    حفاظت شده توسط محفظه‌ی بسته tD قرار دادن تجهیزات با قابلیت تولید جرقه در محفظه‌های کاملا بسته که مانع از نفوذ گرد و غبار قابل اشتعال می‌شود مانند: تابلوهای توزیع برق و مراکز کنترل، ترمینال‌ها و جعبه‌های اتصال، موتورها، اتصالات روشنایی

    tD A21: روش A برای Zone 21

    tD B21: روش B برای Zone 21

    علامت استاندارد EX
    تحت فشار pD تحت فشار قرار دادن تجهیزات با گازهای بی‌اثر و غیرقابل اشتعال جهت دور نگه داشتن غبارهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع، کنترل، موتورها تجهیزات ضد انفجار
    ایمنی داخلی iD تجهیزات با انرژی و حرارت محدود شده مانند: تجهیزات کنترل و اندازه‌گیری، تجهیزات ارتباطی، سنسورها، فعال‌کننده‌ها

    iaD: برای استفاده در Zone 20, 21, 22

    ibD: برای استفاده در Zone 21, 22

    [Ex ibD]: دستگاه‌های الکتریکی وابسته. نصب در منطقه‌ی ایمن

    تجهیزات ضد انفجار
    قرار دادن در محفظه‌های بسته mD دور نگه داشتن غبارهای قابل اشتعال از قسمت‌های داغ و قسمت‌های تولید جرقه مانند: تابلوهای توزیع با قدرت پایین، واحدهای اخباری و کنترل، صفحه‌های نمایش، سنسورها

    maD: برای استفاده در Zone 20, 21, 22

    mbD: برای استفاده در Zone 21, 22

    تجهیزات ضد انفجار

    گروه گازی

    قسمت سوم کد مربوط به گروه‌بندی گازی است. محیط نصب تجهیزات الکتریکی ضد انفجار از نظر نوع و میزان گازهای موجود به دو گروه کلی تقسیم می‌شود:

    • گروه I: تجهیزات الکتریکی برای معادن
    • گروه II: تجهیزات الکتریکی برای سایر مناطق خطرناک یا تجهیزات روی سطح زمین

    طبق استاندارد NEC تجهیزات الکتریکی گروه II به زیرگروه‌های IIC,IIB,IIA تقسیم می‌شوند. این تقسیم‌بندی به میزان خطرناکی گازها و غبارها بستگی دارد. به‌عنوان‌مثال گروه IIC برای استفاده در اغلب جوهای انفجاری خطرناک مناسب است و می‌تواند گروه‌های گازی IIA,IIB را پوشش دهد. تجهیزات گروه IIB نیز قابلیت پوشش گروه IIA را دارد. در جدول زیر شرح این گروه‌بندی‌ها را مشاهده می کنید:

    گروه گازی شرح
    I تجهیزات الکتریکی برای استفاده در تاسیسات زیرزمینی و معادن که ممکن است در آن‌ها متان (گاز قابل‌احتراق معادن) و گرد و غبار زغال‌سنگ وجود داشته باشد.
    IIA تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین که ممکن است در آن‌ها خطرات ناشی از گاز پروپان وجود داشته باشد.
    IIB تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین که ممکن است در آن‌ها خطرات ناشی از گاز اتیلن وجود داشته باشد.
    IIC تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین که ممکن است در آن‌ها خطرات ناشی از گاز هیدروژن و استالین وجود داشته باشد.

    کلاس حرارتی یا حداکثر درجه حرارت مجاز سیستم

    جهت مشخص کردن حداکثر درجه حرارت کار یک تجهیز یا ماشین گروه‌های زیر تعریف شده است. حداکثر درجه حرارت روی سطح تجهیز در بدترین شرایط دمایی عبارت‌ است از:

    کد دما درجه حرارت برحسب فارنهایت درجه حرارت برحسب سانتی‌گراد
    T1 842 450
    T2 572 300
    T3 392 200
    T4 275 135
    T5 212 100
    T6 185 85

    جهت مطالعه ده ها مقاله ی تخصصی دیگر، بخش مقالات آموزش مدار فرمان را مشاهده کنید.

    کدبندی تجهیزات ضدانفجار در ATEX

    در استاندارد ATEX کد درج شده روی تجهیزات ضد انفجار شامل 3 بخش است. ترتیب قرارگیری سه بخش علامت اختصاصی، گروه گازی و مواد قابل اشتعال را در تصویر مشاهده می کنید:کدبندی تجهیزات ضد انفجار در ATEX

    علامت اختصاری

    عبارت Ex در یک شش‌ضلعی قرار داده شده و بخش اول کد را تشکیل می دهد. این لوگو به معنای ساخت و تست تجهیزات طبق استاندارد ATEX است.

    گروه گازی

    قسمت دوم کد مربوط به گروه‌بندی گازی است. محیط نصب تجهیزات الکتریکی ضد انفجار از نظر نوع و میزان گازهای موجود به دو گروه کلی تقسیم می‌شود:

    • گروه I: تجهیزات الکتریکی برای معادن
    • گروه II: تجهیزات الکتریکی برای سایر مناطق خطرناک یا تجهیزات روی سطح زمین

    در استاندارد ATEX تجهیزات الکتریکی گروه I به گروه‌های M1 و M2 و تجهیزات الکتریکی گروه II به گروه‌های 1,2,3 تقسیم می‌شوند. شرح هر یک از این گروه‌ها در جدول آمده است:

    گروه گازی شرح
    I M1 تجهیزات الکتریکی برای استفاده در تاسیسات زیرزمینی و معادن که ممکن است در آن‌ها متان (گاز قابل‌احتراق معادن) و گرد و غبار زغال‌سنگ وجود داشته باشد. این تجهیزات در زمان وجود گازها و غبارات با قابلیت اشتعال، می‌توانند در حالت کار باشند. سطح حفاظت این گروه بسیار بالاست.
    I M2 تجهیزات الکتریکی برای استفاده در تاسیسات زیرزمینی و معادن که ممکن است در آن‌ها متان (گاز قابل‌احتراق معادن) و گرد و غبار زغال‌سنگ وجود داشته باشد. این تجهیزات در زمان وجود گازها و غبارات با قابلیت اشتعال، باید در حالت خاموش باشند. سطح حفاظت این گروه بالاست.
    II1 تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین. ممکن است در این محیط‌ها گاز، مه، بخار و گرد و غبار وجود داشته باشد. این تجهیزات در Zone 1, 2, 3, 20, 21, 22 می‌توانند در حالت کار باشند. سطح حفاظت این گروه بسیار بالاست.
    II2 تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین. ممکن است در این محیط‌ها گاز، مه، بخار و گرد و غبار وجود داشته باشد. این تجهیزات در Zone 1, 2, 21, 22 می‌توانند در حالت کار باشند. سطح حفاظت این گروه بالاست.
    II3 تجهیزات الکتریکی برای استفاده در سطح زمین. ممکن است در این محیط‌ها گاز، مه، بخار و گرد و غبار وجود داشته باشد. این تجهیزات در Zone 2,22 می‌توانند در حالت کار باشند. سطح حفاظت این گروه کم است.

    مواد قابل اشتعال

    قسمت سوم کد مربوط به تعیین مواد قابل اشتعال موجود در محیط نصب تجهیز است. در این استاندارد حرف G برای گازها و حرف D برای گرد و غبارهای قابل اشتعال استفاده می‌شود.

    این مقاله تا چه حد برای شما مفید بود؟

    میانگین امتیاز 4.4 / 5. تعداد رای: 14

    0 پاسخ

    دیدگاه خود را ثبت کنید

    تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
    در گفتگو ها شرکت کنید.

    دیدگاهتان را بنویسید

    نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *