استانداردهای مرجع برق

قبل از شناخت و بررسی نحوه ی کار با تجهیزات الکتریکی باید شناخت کافی در خصوص استانداردهای مرجع داشته باشیم. همانطور که می دانید استانداردها مجموعه قوانینی هستند که برای یکسان‌سازی امور فنی، صنعتی، علمی و تجاری استفاده می‌شوند. در واقع به‌وسیله‌ی استانداردها ویژگی‌های لازم برای تولید یک محصول یا انجام یک خدمت تدوین می‌شود. با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی علاوه بر تدوین استانداردهای جدید، بررسی و اصلاح استانداردهای پیشین نیز بسیار مهم است. در این بخش ابتدا مراحل تدوین یک استاندارد شرح داده شده و در ادامه عنوان تعدادی از استانداردهای مرجع و ملیت آن ها بررسی خواهد شد. در نظر داشته باشید که اعداد ارائه شده در این مقاله مانند تعداد استانداردها، کمیته ها و غیره مربوط به تاریخ انتشار مقاله بوده و با گذشت زمان ممکن است تغییر کرده باشند.

تدوین استاندارد

موسسه‌های استاندارد بین‌المللی دارای کمیته‌های فنی بسیاری هستند. هر یک از این کمیته‌ها وظیفه‌ی تحقیق در مورد یک موضوع خاص را بر عهده داشته و دائما در حال به روز رسانی این اطلاعات هستند. معمولا یک استاندارد از پیشنهادهای گروه‌های متخصص منشا می‌گیرد. كميته‌های فني موسسه‌های استانداردسازی وظيفه دارند موضوعاتي را كه تدوين استاندارد در آن‌ها ضروري به نظر می‌رسد را بررسي کنند. این کمیته‌ها دربرگیرنده‌ی اعضای فعال یا اعضای گروه P: Participate و ناظر یا اعضای گروه O: Observer از کشورهای مختلف هستند.

پس از موافقت اعضای سازمان با موضوع پيشنهادي، مدارك علمي و فني مربوطه تهیه و بین اعضا توزيع مي‌گردد. این مدارک پس از انجام اصلاحات لازم به‌صورت پيش‌نويس استاندارد بين‌المللی یا DRAFT INTERNATIONAL STANDARD درمی‌آیند. پیش‌نویس در واقع تعریفی از کاربرد استاندارد در آینده است. پيش‌نويس‌های مذكور برای بررسی و اعمال نظر نهایی براي اعضا فرستاده شده و پس از انجام آخرين اصلاحات و تصويب نهايي به‌صورت استانداردهاي بين‌المللي منتشر می‌شوند. در مراحل مختلف تدوين، جلسه‌هایی براي بحث و تبادل نظر حضوري اعضا برگزار می‌شود. این جلسات در كشورهاي عضو این نهادها تشكيل شده و اعضای فعال، نمايندگان خود را به اين جلسات اعزام میکنند. به‌ صورت کلی برای تدوین یک استاندارد، این مراحل انجام می شود:

1. احساس نیاز به استاندارد
2. تهیه‌ی پیش‌نویس
3. بررسی پیش‌نویس و ویرایش آن
4. تبدیل پیش‌نویس به قانون
5. فروش و انتشار استاندارد

سازمان‌های استاندارد هر کشور نیز با توجه به مقررات ملی، استانداردها را تدوین، ویرایش و منتشر می‌کنند. افرادی که قصد تولید تجهیزات الکتریکی و یا طراحی، نصب و بهره‌برداری از آن‌ها را داشته باشند می‌توانند با مراجعه به سازمان‌های مربوطه لیست استانداردهای ملی را دریافت کنند. به‌عنوان‌مثال اقدامات لازم برای احداث شبکه‌های هوایی، زمینی، طراحی و مونتاژ تابلو برق‌ها و … در قالب استاندارد در اختیار شرکت‌های مجری قرار می‌گیرد. برای اطلاع از روش تهیه و به کار بستن استانداردها می‌توان به وب‌سایت موسسه‌های ملی یا بین‌المللی مراجعه کرد. در جدول زیر آدرس چند وب‌سایت معتبر آورده شده است:

لازم به ذکر است که مهندسان و افراد فعال در زمینه‌ی برق ساختمان می‌توانند به استانداردهای تدوین‌شده‌ی سازمان نظام‌مهندسی رجوع کنند. این استانداردها در قالب مبحث‌های مختلف منتشر شده است. در ایران مجلات معتبری نیز به چاپ رسیده است که از جمله‌ی آن‌ها نشریه‌ی 110 می‌باشد. این نشریه در دو جلد منتشر و شامل استانداردها و مشخصات تاسیسات الکتریکی است. جلد اول این نشریه به تاسیسات برقی فشار ضعیف و فشار متوسط و جلد دو به سیستم‌های جریان ضعیف اختصاص دارد.

علائم استاندارد

روی تجهیزات ممکن است یک یا چند علامت استاندارد درج شده باشد. وجود این علائم به معنی مورد تائید بودن روش تولید و تست های انجام شده از نظر استانداردهای منطقه ای یا جهانی است. در ادامه لیستی از مهم ترین استانداردهای صنعت برق و تجهیزات الکتریکی آورده شده است:

استاندارد بین‌المللی ISO

موسسه‌ی بین‌المللی استاندارد یا ISO: International standard association یک فدراسیون بین‌المللی متشکل از نهادهای ملی استاندارد بوده که وظیفه‌ی آن توسعه‌ی استانداردسازی و فعالیت‌های مربوط به آن در جهان است. اين سازمان در حال حاضر دارای 132 عضو، شامل 90 عضو اصلی، 34 عضو مكاتبه‌ای و 8 عضو مشترك می باشد. قابل ذکر است كه موسسه‌ی استاندارد و تحقيقات صنعتی ايران از جمله اعضای اصلی این استاندارد بوده و با فعاليت در كميته‌های فنی ايزو، در تدوين استانداردهای بين‌المللی مشاركت دارد.

استاندارد بین‌المللی IEC

مهم‌ترین استاندارد بین‌المللی صنعت برق استاندارد IEC یا International Electrotechnical Commission است. IEC از سازمان‌های وابسته به سازمان بین‌المللی استاندارد ISO بوده كه وظیفه‌ی آن تدوين استانداردهای مورد نياز صنعت برق مي‌باشد. در این استاندارد به موضوعات مختلفی مانند نحوه‌ی ساخت اصولی دستگاه‌های الکتریکی، روش نصب و پیکربندی آن‌ها، دسته‌بندی تجهیزات مختلف و… پرداخته شده است. استانداردهای IEC در عنوان و نام خود دارای اعدادی بین ۶۰۰۰۰ تا ۷۹۹۹۹ هستند.

استاندارد بین‌المللی IEEE

موسسه‌ی مهندسان برق و الکترونیک یا IEEE: The Institute of Electrical and Electronics Engineer از موسسات مهم استانداردسازی در جهان است. استانداردسازی IEEE طیف وسیعی از موضوعات از جمله مهندسی پزشکی، فناوری اطلاعات، مخابرات، حمل‌ونقل، نانو فناوری و … را در برمی‌گیرد.

استاندارد CE اروپا

نشان CE برگرفته از کلمات فرانسوی Communauté Européenne یا Conformité Européenneبوده که به معنای مورد قبول اروپا می‌باشد. عدد 4 رقمی که در کنار علامت CE آورده می‌شود نشان‌دهنده‌ی شرکتی است که آزمایش‌های مورد نیاز برای دادن گواهی را انجام داده است. استاندارد CE نشان‌دهنده‌ی مطابقت محصول با مقررات جامعه‌ی اروپا در خصوص ایمنی، سلامت، حفاظت مصرف‌کننده و محیط زیست است. در تصویر زیر نشان CE اروپا را مشاهده می کنید.

برخی از تولیدکنندگان چینی برای محصولات خود از نشانی بسیار شبیه به CE استفاده می‌کنند که کوتاه ‌شده‌ی China Export به معنای صادرات چین است. در تصویر زیر نشان CE چین را مشاهده می کنید.

برای شناسایی این دو نشان، به تفاوت آن ها در تصویر زیر توجه کنید. همان‌طور که در تصویر نیز مشخص است، حروف C و E در نشان اروپایی فاصله‌ی بیشتری نسبت به نوع چینی دارند.

استاندارد ANSI آمریکا

موسسه‌ی استاندارد ملی آمریکا یا ANSI: American National Standards Institute یک موسسه‌ی خصوصی غیرانتفاعی است. این موسسه بر نحوه‌ی صدور استانداردهای محصولات، خدمات، روندها، سیستم‌ها و کار کارمندان آمریکا نظارت می‌کند. یکی دیگر از کارهای این موسسه این است که استانداردهای آمریکا را با استانداردهای جهانی تطبیق می‌دهد تا از آن‌ها به‌صورت جهانی و در سطحی وسیع‌تر بتوان استفاده کرد.

استاندارد NEC آمریکا

مقررات ملی برق یا NEC: National Electrical Code یک سازمان ملی از آمریکا است. در واقع NEC بخشی از استاندارد ملی حفاظت در برابر آتش آمریکا یا NFPA است که در زمینه‌ی تهیه و تدوین استانداردهای مرتبط با ایمنی تاسیسات الکتریکی فعالیت می‌کند. دستگاه‌ها و تجهیزات الکتریکی که بر اساس این استاندارد طراحی، تولید و آزمایش شده‌اند در یک لیست قرار گرفته و برچسب می‌خورند. تست‌های لازم برای تایید تجهیزات در آزمایشگاه‌هایی مانند UL، MET، UR، CSA و FM انجام می شود. کدهای تحت استاندارد NEC معمولا بر اساس سیستم غیر متریک تدوین شده‌اند. به همین دلیل این استاندارد در آمریکای شمالی و سایر کشورهای غیر متریک کاربرد دارد.

استاندارد UL آمریکا

موسسه‌ی استاندارد آزمایشگاه‌های ایمنی یا UL: Underwriters Laboratories به‌طور تخصصی در زمینه‌ی ایمنی و قابلیت اشتعال محصولات جدید فعالیت می‌کند. این سازمان وظیفه‌ی انجام تست بر روی محصولات تولیدی و صدور گواهی‌نامه‌ی ایمنی را بر عهده دارد. علامت این استاندارد به دو شکل UL Listed و  UL Recognized ارائه شده که هریک مفهوم خاصی دارند.

علامت نشان داده شده در تصویر زیر به این معناست که محصول مورد نظر، تست های مربوط به استانداردهای ایمنی ملی را پشت سر گذاشته و هیچ گونه ریسک احتمالی برای آتش سوزی، برق گرفتگی و خطرات مرتبط با منطقه ی 2 خطر را ندارد. قطعاتی که این نشان را دارند معمولا یک تجهیز کامل بوده و می توانند به صورت مجزا و یا جزئی از تاسیسات بزرگ تر استفاده شوند. به عنوان مثال یک کنتاکتور می تواند استاندارد UL Listed داشته باشد. حروف US و C به معنی مورد قبول بودن این استاندارد در آمریکا و کانادا است.

علامت نشان داده شده در تصویر زیر به این معناست که قطعه ی مورد نظر به عنوان یک جز تست شده و می توان از آن در تجهیزات دیگر استفاده کرد. به عبارت دیگر قطعه ی مورد تست به تنهایی کاری را انجام نداده و نیاز به اتصال قطعات دیگر دارد. به عنوان مثال سوکت یک رله ی الکترومکانیکی می تواند استاندارد UL Recognized داشته باشد. حروف US و C به معنی مورد قبول بودن این استاندارد در آمریکا و کانادا است. قابل ذکر است که بعضی از قطعات هردو علامت استاندارد را دارند.

استاندارد DIN آلمان

عنوان موسسه‌ی استاندارد آلمان یا DIN برگرفته از عبارت آلمانی Deutsches Institut für Normung e.v بوده و یک سازمان ملی آلمانی است. DIN مجموعه‌ای از قوانین ساخت، تولید، اندازه‌گیری و تست محصولات تولیدی صنعتی می‌باشد. استانداردهای اجرایی DIN با بیش از ۳۰۰۰۰ عنوان، تقریبا تمامی جوانب تکنولوژی را در بررسی کرده و امروزه در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می گیرد.

استاندارد VDE آلمان

انجمن برق، الکترونیک و فناوری اطلاعات یا VDE :Verband der Elektrotechnik یک سازمان بین‌المللی جهت تجهیزات و محصولات مرتبط با برق است که وظیفه‌ی تست، تایید و مطابقت با استانداردهای ساخت و ایمنی و صدور گواهی‌نامه‌ی این محصولات را دارد. قابل ذکر است که این سازمان تنها استانداردهای مرتبط با پروژه‌های الکتریکی را منتشر می‌کند. کدهای تحت استاندارد اجرایی VDE معمولا بر اساس سیستم متریک تدوین شده و به همین دلیل در ایران کاربرد زیادی دارد.

استاندارد GS آلمان

گواهی امنیتی GS :Geprüfte Sicherheit یک علامت صدور گواهی‌نامه بر اساس مقررات ایمنی کشور آلمان است که توسط بسیاری از کشورها به‌عنوان نماد ایمنی شناخته شده می باشد. علامت استاندارد GS کلیه‌ی قوانین کار با تجهیزات ولتاژ پایین را پوشش می‌دهد. استفاده از عبارت TÜV Rheinland GS Mark به همراه نشان استاندارد GS به این معناست که تجهیز الکتریکی مورد نظر توسط شرکت‌های مستقلی مانند TUV Rheinland نیز مورد آزمایش قرار گرفته است.

استاندارد CSA کانادا

یکی از شرکت‌های مستقل در زمینه‌ی تست محصولات مصرفی و صنعتی، استانداردهای ملی کانادا یا CSA: Canadian standard association است. از ملزومات مورد استفاده در لوله‌کشی منازل تا سیستم‌های با ولتاژ بالای ac و دستگاه‌های الکتریکی بازارهای آمریکا و کانادا همه باید این علامت را داشته باشند. وجود علامت CSA به این معناست که آن محصول همه‌ی استانداردهای مورد نیاز را برآورده می‌کند.

استاندارد ISIRI ایران

سازمان ملی استاندارد ایران یا ISIRI: Institute of Standards and Industrial Research of Iran یکی از اعضای سازمان بین‌المللی استاندارد ISO بوده که از 28 کمیته‌ی ملی در حوزه‌های مختلف تشکیل شده است. همانطور که می دانید این کمیته‌ها وظیفه‌ی تدوین و انتشار استاندارد ملی ایران را بر عهده دارند. از دیگر وظایف این سازمان، اجرا و نظارت بر استانداردهای تدوین شده است. علامت استاندارد ایران بر روی کالاهایی درج می‌شود که ویژگی‌های آن ها از هر نظر با استانداردهای ملی ایران مطابقت داشته باشد. همچنین این علامت بر روی گواهی‌نامه‌ها، اوراق و بسته‌بندی کالاهای استاندارد شده نیز ثبت می شود.

وزارت نیرو

در ایران شرکت توانیر به‌عنوان شركت مادر تخصصی مديريت توليد، انتقال و توزيع نيروي برق، وظیفه‌ی تدوين‌ استانداردها و دستورالعمل‌های‌ لازم‌ براي‌ استفاده‌ی‌ بهينه‌ از تاسیسات صنعت‌ برق‌ و نظارت بر اجرای آن‌ها را بر عهده دارد.

سازمان نظام‌مهندسی ساختمان کشور

سازمان نظام‌مهندسی ساختمان کشور اقدام به انتشار مقررات ملی ساختمان کرده است. این مقررات شامل مشخصات فنی، عمومی و اجرایی تاسیسات برقی ساختمانی در سطوح فشار ضعیف، فشار متوسط و جریان ضعیف می‌باشد.