بازرسی و تست تاسیسات الکتریکی

با بازرسی و تست های الزامی می توان تا حد بسیار زیادی از حوادث و کاهش عمر تجهیزات الکتریکی جلوگیری کرد. در واقع به منظور کاهش ریسک خطرات باید کیفیت و ایمنی تاسیسات الکتریکی مورد توجه قرار بگیرد. در اغلب کشورها تاسیسات الکتریکی باید با بیش از یک مجموعه مقررات مطابقت داشته باشند. این مقررات باید توسط سازمان‌های بین المللی یا نهادهای خصوصی مورد تائید صادر شده باشند.

قبل از شروع پروسه‌ی طراحی باید تمام ضروریات و قوانین محلی در نظر گرفته شوند. مقررات ممکن است بر اساس استانداردهای بین المللی مانند IEC 60364: Low-Voltage Electrical Installations تدوین شده باشند.

این راهنما براساس استانداردهای IEC مخصوصا IEC 60364 تدوین شده است. استاندارد IEC 60364 از مقایسه‌ی تجربیات کارشناسان خبره از سراسر دنیا در سطح بین المللی ایجاد شده است. در حال حاضر اصول ایمنی سری IEC 60364 و سری IEC 61140, 60479 و IEC 61201 مبانی و پایه‌ی بیشتر استانداردهای جهان است. لیست استانداردهای مهم IEC در صفحه‌های A6 و A7 هندبوک اشنایدر آورده شده است.

تاسیسات الکتریکی پس از احداث و به صورت دوره ای باید تست شوند. از تست های مهم برای پذیرش یا تائید تاسیسات الکتریکی می توان به تست پیوستگی هادی حفاظتی، تست عایقی هادی های برقدار، تست مربوط به جدا سازی اتوماتیک از منبع، تست حفاظت های اضافی و اثر بخشی آن ها و تست قطب بندی اشاره کرد. این ویدئو برگرفته از دوره تاسیسات فشار متوسط است.

• طراحی بر اساس آخرین ویرایش قوانین سیم بندی انجام شده باشد.
• تجهیزات الکتریکی با استانداردهای مربوط به محصول مطابقت داشته باشد.
• تست‌های اولیه تائید یا پذیرش تاسیسات الکتریکی طبق استانداردها و مقررات انجام شود. نتایج تمام این تست ها باید موفقیت آمیز باشد.
• تست‌های دوره‌ای پیشنهاد شده برای تاسیسات انجام شود.

تست‌های اولیه در تاسیسات الکتریکی

قبل از اتصال تاسیسات به شبکه‌ی تامین کننده‌ی برق باید بررسی‌ها ظاهری و تست‌های اولیه انجام شود. بررسی‌ها و تست‌ها باید توسط افراد متخصص و یا نماینده‌ی شرکت توزیع انجام شود. تست‌ تاسیسات الکتریکی با توجه به مقررات منطقه‌ای انجام شده و ممکن است این قوانین در هر کشوری متفاوت باشد. قوانین هر کشور ممکن است متفاوت باشد ولی تمام آن‌ها بر اساس اصول ایمنی در طراحی و اجرا پایه‌ریزی شده‌اند.

استاندارد IEC 60364-4 و استانداردهای وابسته‌ی آن با توافق‌های بین المللی به منظور انجام این تست‌ها استفاده می‌شوند.

استاندارد فوق در این راهنما نیز استفاده شده است. استاندارد IEC 60364-4 جهت بررسی کلیه‌ی الزامات ایمنی و تائید تاسیسات الکتریکی در ساختمان‌های مسکونی، تجاری و اغلب ساختمان‌های صنعتی به کار می‌رود.

در نظر داشته باشید که بیشتر صنایع مانند نفت، گاز، معادن زغال سنگ و غیره دارای مقررات و الزامات خاص خود نیز هستند. این الزامات در راهنمای اشنایدر بررسی نشده و باید به صورت مجزا برای هر صنعت در نظر گرفته شود.

انواع بازرسی و تست‌های الزامی

بررسی‌های ظاهری و تست‌های اولیه تاسیسات الکتریکی ساختمان‌ها معمولا شامل این موارد هستند:

• تست مقاومت یا هدایت و پیوستگی هادی‌های حفاظتی، هم بندی اصلی، اضافی و غیره
• تست عایق هادی‌های برق دار و هادی حفاظتی متصل شده به سیستم زمین
• تست‌های مربوط به مدارهای SELV و PELV یا جداسازی الکتریکی
• تست مقاومت عایقی و امپدانس سقف‌ها و دیوارهای غیر هادی
• تست حفاظت با جداسازی از منبع با توجه به نوع سیستم شامل TN، TT و IT
• تست حفاظت‌های اضافی به همراه بررسی اثر بخشی آن‌ها
• تست قطب بندی هنگامی که قوانین استفاده از کلیدهای تک قطبی روی هادی‌های نول را ممنوع کرده باشد.
• تست توالی فاز در مدارهای چندفازه
• تست عملکرد سوئیچگیر و کنترل گیرها با تائید نصب و تنظیمات صحیح
• تست افت ولتاژ با اندازه گیری امپدانس یا بر اساس نقشه‌ها

جدا سازی از منبع

یکی از پیامدهای رخ دادن خطا در مدار ایجاد ولتاژ تماس است. مدارها باید دارای سیستمی باشند تا از این خطر جلوگیری کند. این سیستم در اغلب مدارها به صورت جداسازی خودکار یا قطع منبع تغذیه شناخته می شود. تجهیزات قطع خودکار می توانند شامل فیوزها، بریکرها، سیستم های تشخیص نشتی جریان و یا ترکیبی از آن ها باشد. یکی از مهمترین تست ها در پذیرش تاسیسات الکتریکی مربوط به جداسازی خودکار از منبع است. تست جداسازی از منبع با توجه به نوع سیستم و زمین شدن آن متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال روش های تست در مدارهای TN و TT و IT به این شرح هستند:

در سیستم TN باید:

• امپدانس حلقه‌ی خطا اندازه‌گیری شود.
• نتایج به دست آمده با حفاظت اصلی مطابقت داده شود.
• حفاظت اصلی شامل اضافه جریان و RCD است.

در سیستم TT باید:

• مقاومت سیستم زمین متصل شده به بدنه‌ی هادی تجهیزات اندازه گیری شود.
• نتایج به دست آمده با حفاظت اصلی مطابقت داده شود.
• حفاظت اصلی شامل اضافه جریان و RCD است.

در سیستم IT باید:

• جریان Id در خطای اول هادی فاز/ نول اندازه گیری یا محاسبه شود.
• انجام تست‌های سیستم TN هنگامی که با رخ دادن خطای دوم سیستم شبیه به TN می‌شود.
• انجام تست‌های سیستم TT هنگامی که با رخ دادن خطای دوم سیستم شبیه به TT می‌شود.

­­اهداف و نتایج تست‌های اولیه

تست‌های فوق به صورت پایه‌ای در اغلب تاسیسات انجام می‌شوند. در بعضی از تاسیسات انجام تست‌های اولیه کافی نبوده و حتما باید به مقررات توجه شود. از محل هایی که دارای تست‌های بیشتری هستند می‌توان به تاسیسات با کلاس عایقی 2، مکان‌های خاص و غیره اشاره کرد. هدف از این راهنما تاکید بر ویژگی‌های خاص در تاسیسات مختلف است. در نظر داشته باشید که رعایت قوانین پایه‌ای تضمین کننده‌ی دست یابی به سطح رضایت بخشی از کیفیت و عملکرد ایمن و بدون مشکل خواهد بود.

روش‌های توصیه شده در این راهنما به منظور برآورده ساختن تمام بررسی‌های الزامی و تست‌های اولیه هستند. در صورت لزوم می‌توان تست‌های شرح داده شده را جهت انطباق با شرایط ضروری شرکت‌های توزیع ویرایش کرد. پس از انجام تست‌ها و تائید تاسیسات باید یک گزارش اولیه ارائه شود. گزارش باید شامل سوابق بازرسی، مستندات تست مدارها به همراه نتایج آن‌ها باشد.

توصیه می شود در صورت امکان پیشنهادهای تعمیرات و ارتقاء تاسیسات نیز در این گزارش آورده شود. یکی از موضوعات مهم در گزارش ها مربوط به رفع خطر تاسیسات الکتریکی موجود می شود. این موضوع به صورت مستقیم با آمارهای تاسیسات الکتریکی اصلی در ارتباط است. از آمارهای مهم می توان به تعداد تاسیسات الکتریکی قدیمی و خطرناک و تاسیسات غیر منطبق یا نامناسب با نیازهای آینده اشاره کرد.

مطالب شرح داده شده در این مقاله را می توانید به صورت ویدئو در دوره ی تاسیسات فشار متوسط مشاهده کنید. در این دوره‌ی آموزشی با استانداردهای ولتاژی، آرایش پست‎‌های فشارمتوسط، تجهیزات اصلی MV، حفاظت ترانسفورماتور و غیره آشنا می شویم. از تجهیزات بررسی شده در این دوره می‌توان به کلیدهای قطع بار یا L.B.S، بریکر، ریکلوزر، رله‌ی پرایمری، رله‌ی ثانویه، رله‌ی بوخهلتس، ترمومتر، ترانس‌های اندازه‌گیری و غیره اشاره کرد. در این دوره دستورالعمل توانیر جهت حفاظت ترانس فشار متوسط بررسی شده و فانکشن‌های لازم و روش به دست آوردن اعداد شرح داده شده است. بخش حفاظت ترانسفورماتور شامل سیم بندی ترمومتر، بوخهلتس و آموزش تنظیم رله‌های MK2200 نیز می گردد. گام نهایی این دوره بازدید از تاسیسات اصلی فشار متوسط شرکت‌ها و ساختمان‌ها به همراه بررسی نقشه‌های تک خطی و حفاظتی است. لطفا جهت مشاهده‌ی سرفصل‌ها و لیست ویدئوهای این دوره روی عبارت تاسیسات الکتریکی فشار متوسط کلیک کنید.

بازدیدهای دوره‌ای از تاسیسات

در بسیاری از کشورها کلیه ی تاسیسات زیر باید توسط فرد یا افرا متخصص به صورت دوره ای تست شود.

• ساختمان‌های صنعتی
• ساختمان‌های تجاری
• ساختمان و محل‌های عمومی و گردهمایی

این تست ها به منظور بررسی دقیق تاسیسات الکتریکی بدون باز کردن تجهیزات یا با کمترین تغییرات طرح ریزی شده است. تست های دوره ای شامل برخی از آزمون های اولیه و الزامات اندازه گیری مانند جداسازی خودکار و تست RCD ها می باشد. در تست‌های دوره‌ای این موارد باید انجام شوند:

• تائید عملکرد و تنظیمات RCD ها
• اقدامات مناسب جهت ایمنی افراد و جلوگیری از شوک الکتریکی
• حفاظت و جلوگیری از صدمه به اموال در برابر گرما و آتش سوزی
• تائید عدم آسیب به تاسیسات
• شناسایی نقص و عیوب تاسیسات

بازه‌ی تست‌های دوره‌ای

در جدول زیر بازه‌ی تست‌های معمول و توصیه شده با توجه به نوع تاسیسات را مشاهده می‌کنید. هنگام تایید اولیه‌ی تاسیسات الکتریکی می‌توان فرم و تست‌های دوره‌ای را مشخص کرد.

نوع تاسیسات	توضیحات	بازه های تست
تاسیساتی که ملزم به حفاظت از کارکنان و کارمندان هستند.	•         مکان‌هایی که در آن‌ها ریسک تخریب، آتش سوزی و انفجار وجود دارد. •         تاسیسات موقت در محل کار و کارگاه‌ها •         مکان‌هایی که در آن‌ها تاسیسات MV وجود دارد. •         تاسیسات محدود و رسانا که در آن‌ها از تجهیزات موبایل یا قابل جابجایی استفاده می‌شود.	سالانه
	دیگر موارد	هر سه سال
تاسیسات موجود در ساختمان‌هایی که برای گردهمایی های عمومی استفاده می‌شوند. در این تاسیسات حفاظت در برابر ریسک آتش سوزی و ترس الزامی است.	باتوجه به نوع ساختمان، نوع گردهمایی و ظرفیت آن برای پذیرش افراد	از یک تا سه سال
مسکونی	باتوجه به قوانین منطقه‌ای	به عنوان مثال REBT در بلژیک با بازه‌ی 20 ساله برای تست

ارزیابی یا انطباق تجهیزات مورد استفاده در تاسیسات

در این ارزیابی باید مشخصات تجهیزات با استانداردها مطابقت داده شود. انطباق مشخصات با استانداردهای مربوطه را می‌توان با روش‌های مختلفی تائید کرد. چند نمونه از راه‌های ممکن جهت انطباق مشخصات تجهیزات با استانداردها عبارتند از:

• بررسی علامت گارانتی انطباق مشخصات که توسط سازمان صدور گواهینامه‌ی مربوطه اعطا می‌شود.
• بررسی گواهینامه یا Certificate انطباق مشخصات که توسط سازمان صدور گواهینامه اعطا می‌شود.
• اعلام مطابقت مشخصات توسط شرکت سازنده

اعلام انطباق مشخصات

اعلام انطباق مشخصات تجهیز توسط شرکت سازنده به همراه اسناد فنی معمولا برای تجهیزات فشار قوی یا محصولات خاص انجام می‌شود. در اروپا دریافت گواهینامه‌ی CE یک الزام جهت نشان دادن مطابقت مشخصات تجهیزات با استانداردهای مربوطه است. در ادامه نکاتی در خصوص نشان CE آورده شده است:

• در اروپا شرکت‌های سازنده یا نماینده‌های مجاز و افراد مسئول آن ملزم هستند تا علامت CE را با مسئولیت خود روی تجهیز قرار دهند.
• وجود علامت CE به معنی قانونی بودن محصول و قابل فروش در اروپا است.
• در نظر داشته باشید که علامت CE به معنی اصل بودن یا انطباق مشخصات تجهیز نیست.
• در واقع CE تکمیل کننده‌ی اظهار انطباق و اسناد فنی تجهیزات است.

Certificate  یا گواهینامه‌ی انطباق

گواهینامه‌ی انطباق می‌تواند اظهارات شرکت سازنده و اعتماد خریدار یا متقاضی را تقویت کند. این گواهینامه‌ها ممکن است در ارائه‌ی تجهیزات به گروه‌های خاص مانند صنایع دریایی، هسته ای و غیره الزامی باشد. این الزام توسط قوانین کشورها اعلام می شود. برخی از مشتریان مانند سازمان‌های دریایی، هسته‌ای و غیره ممکن است طبق مقررات کشور خود درخواست گواهی انطباق داشته باشند. این گواهی جهت تضمین تعمیر و نگهداری یا سازگاری بین تجهیزات خواهد بود.

علامت گارانتی انطباق مشخصات

علائم انطباق ابزارهای استراتژیک قدرتمندی برای تائید هماهنگی مشخصات تجهیزات با استانداردهای مربوطه هستند. علائم انطباق باعث افزایش اعتماد به نام تجاری یا برند تجهیزات می‌شود. علائم انطباق توسط سازمان‌های صدور گواهینامه با این شرایط اعطا خواهد شد:

• تجهیزات مطابق با الزامات مشخص شده و استانداردها باشند.
• تجهیزات مورد تائید سیستم مدیریت کیفیت شرکت سازنده باشند.
• ممیزی تولید و پیگیری مربوط به تجهیزات هر ساله در سطح جهان انجام می‌شود.

تضمین کیفیت

آزمایشگاه‌های مسئول تست تجهیزات نمی توانند کیفیت تمام محصولات تولید شده را گارانتی کنند. تست ها معمولا روی چند نمونه انجام شده و با عنوان تایپ تست شناخته می‌شوند. در نظر داشته باشید که در برخی از تست‌های انطباق با استانداردها، تجهیز تحت تست مانند فیوزها از بین خواهد رفت.

شرکت‌های سازنده تنها تضمین کننده‌ی انطباق محصولات با مشخصات و استانداردهای مربوطه هستند. گواهینامه‌ی تضمین کیفیت به منظور تکمیل اظهارنامه‌ی اولیه یا گواهی انطباق تجهیزات است.

شرکت‌های سازنده به عنوان اثبات انجام تمام اقدامات لازم جهت اطمینان از کیفیت تولید؛ باید دارای گواهی سیستم کنترل کیفیت باشند. سیستم کنترل کیفیت در شرکت‌های سازنده باید بر تمام مراحل ساخت محصول نظارت داشته باشد. این گواهینامه‌ها توسط سازمان‌های متخصص در کنترل کیفیت صادر شده و براساس استانداردهای بین المللی ISO 9001:2000 هستند.

روش‌های کنترل تضمین کیفیت

استانداردها سه مدل سیستم کنترل تضمین کیفیت را تعریف می‌کنند. این سیستم ها وابسته به سطوح مختلف کیفیت نبوده و مربوط به شرایط مختلف هستند. روش های کنترل سیستم تضمین کیفیت عبارتند از:

• مدل 3: تضمین کیفیت را با بررسی و کنترل محصولات نهایی تائید می‌کند.
• مدل 2: در این روش علاوه بر بررسی محصول نهایی، فرایند تولید نیز تائید می‌شود.
  • به عنوان مثال مدل 2 در شرکت‌های تولید کننده‌ی فیوز انجام می‌شود.
  • این شرکت‌ها نمی‌توانند ویژگی‌های عملکردی فیوز را بدون از بین رفتن آن تست کنند.
• مدل 1: این روش مطابق با مدل 2 بوده ولی الزامات بیشتری دارد.
  • در مدل 1 فرایند طراحی نیز باید به صورت دقیق بررسی شود.
  • این روش در شرکت‌هایی انجام می‌شود که هدف آن‌ها ساخت و تست نمونه‌ی اولیه نیست.
  • به عنوان مثال از این گروه می‌توان به محصولات سفارشی با مشخصات خاص اشاره کرد.

محیط زیست

سهم تمام تاسیسات الکتریکی در توسعه‌ی پایدار به شکل قابل توجهی از طریق طراحی بهبود پیدا می‌کند. با طراحی بهینه و در نظر گرفتن موارد زیر می‌توان ثاثیرات زیست محیطی را کاهش داد:

• شرایط بهره برداری
• محل قرارگیری پست‌های MV/LV
• ساختار توزیع انرژی مانند سوئیچ بردها، باس داکت، کابل ها و غیره

موارد فوق در کاهش مصرف مواد اولیه، تجهیزات، اتلاف انرژی، پایان عمر و بهره وری انرژی بسیار مهم هستند. در کنار ساختار تاسیسات، مشخصات زیست محیطی قطعات و تجهیزات الکتریکی یک گام اساسی برای اجرای تاسیسات دوست‌دار محیط زیست است.

هنگام تهیه‌ی تجهیزات باید از اطلاعات زیست محیطی مناسب و انطباق آن ها با قوانین مطمئن شویم. در اروپا چندین دستورالعمل در خصوص تجهیزات الکتریکی منتشر شده که باعث ایجاد حرکت جهانی به سمت محصولات دوست‌دار محیط زیست شده است. چهار دستورالعمل RoHS، WEEE، Energy Related Product و REACh در ادامه بررسی خواهند شد.

 

RoHS

این عبارت مخفف Restriction of Hazardous Substances  به معنی محدود کردن مواد خطرناک است. این دستورالعمل از July 2006 اجرایی و در سال 2012 تجدید نظر شده است. هدف این دستورالعمل حذف 6 ماده‌ی خطرناک زیر از محصولات الکتریکی نهایی است:

• سرب
• جیوه
• کادمیوم
• کروم شش ظرفیتی
• بی فنیل‌های پلی برومینه (PBB)
• دی فنیل اترهای پلی برومین (PBDE)

تا کنون تاسیسات الکتریکی بزرگ و غیر قابل جابجایی در محدوده‌ی این دستورالعمل نیستند. با این حال رعایت الزمات RoHS برای نصب پایدار تاسیسات توصیه می‌شود.

WEEE

این عبارت مخفف Waste of Electrical and Electronic Equipment به معنی ضایعات تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی است. این دستورالعمل از August 2005 اجرایی و اکنون در حال بازبینی است.

هدف این دستورالعمل بهبود مراحل پایان عمر یا بازیافت تجهیزات خانگی و غیر خانگی می‌باشد. این دستورالعمل بیشتر بر مسئولیت شرکت‌های سازنده تمرکز دارد. همانند RoHS تاسیسات الکتریکی در محدوده‌ی این دستورالعمل نیستند. اطلاعات و پیشنهادهای مربوط به پایان عمر تجهیزات می تواند پروسه و هزینه‌های بازیافت را ارتقاء دهد.

Energy Related Product

این دستورالعمل مربوط به انرژی بوده و به دستورالعمل Ecodesign نیز معروف است. به غیر از برخی از تجهیزات مانند لامپ ها و موتورها که دارای اطلاعات قابل اندازه گیری و اجباری هستند، هیچ الزام قانونی وجود ندارد که به صورت مستقیم در تاسیسات الکتریکی اعمال شود. با این حال تمایل به ساخت تجهیزات الکتریکی با اعلام مشخصات محیطی در حال افزایش است. این مدل در حال توسعه و ارتقاء در تولید محصولات ساختمانی به منظور پیش بینی نیازهای آینده‌ی بازار است.

REACH

این عبارت مخفف Registration Evaluation Authorization of Chemicals به معنی ثبت مجوز ارزیابی شیمیایی است. به معنی ضایعات تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی است. این دستورالعمل از سال 2007 اجرایی شده و هدف آن کنترل و محدود کردن استفاده از مواد شیمیایی است. این دستورالعمل هنگامی اجرا می‌شود که مواد شیمیایی برای افراد و محیط زیست خطرناک باشند. با توجه به بهره وری انرژی و تاسیسات، هر تولید کننده‌ای باید در صورت درخواست مواد خطرناک موجود در محصولات را به مشتری خود اعلام کند. مواد خطرناک به اصطلاح مواد نگران کننده یا SVHC: Substances of Very High Concern گفته می شود.

مجری تاسیسات باید اطمینان حاصل کنند که تامین کننده‌ی تجهیزات دارای اطلاعات مناسب و در دسترس برای دیگر کشورها با قوانین جدید و اهداف مشترک است.

محتوای این مقالات برگرفته از کتاب تاسیسات فشار متوسط تالیف مثلث زرد می باشد. این کتاب دارای مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده و هر گونه کپی و نسخه برداری و انتشار مجدد غیرمجاز بوده و پیگرد قانونی دارد.