تفاوت باسداکت و کابل

در تاسیسات الکتریکی می توان از دو مدل توزیع انرژی استفاده کرد:

• سیم ها و کابل های عایق
• باسبار ترانکینگ یا باسداکت

توزیع انرژی با هادی های عایق شده و کابل ها

تعاریف

هادی: یک هادی شامل هسته ی فلزی با پوشش عایق یا بدون عایق است.
کابل: کابل از تعدادی هادی تشکیل شده که به صورت الکتریکی از یکدیگر جدا هستند. هادی های کابل از نظر مکانیکی به یکدیگر متصل بوده و معمولا در یک غلاف محافظ و قابل انعطاف، محصور شده اند.
مسیر کابل: مسیر کابل به سیم ها و کابل هایی اشاره می کند که توسط تجهیزات خاصی در کنارهم نصب و محافظت شده اند. به عنوان مثال سینی های کابل، لدرها، داکت ها، کانال ها و غیره از مسیر کابل یا Cableway محسوب می شوند.

علامت یا نشانه گذاری هادی ها

هنگام نشانه گذاری و انتخاب رنگ هادی ها حتما باید 3 قانون زیر را رعایت کنید:

• قانون 1: ترکیب دو رنگ سبز و زرد فقط برای هادی حفاظتی PE یا هادی مشترک PEN قابل استفاده است.
• قانون 2: اگر یک مدار دارای هادی نول باشد، باید رنگ آن را آبی روشن انتخاب کنید. هادی نول در کابل های بیش از 5 رشته باید با شماره 1 مشخص شود. در صورت عدم نیاز مدار به هادی نول، می توان از رنگ آبی روشن کابل های بیش از یک رشته به عنوان هادی فاز استفاده کرد.
• قانون 3: هادی های فاز می توانند هر رنگی به غیر از رنگ های سبز-زرد، سبز، زرد و آبی روشن داشته باشند. هادی ها در کابل های چند رشته با رنگ یا شماره مشخص می شوند.

در جدول زیر روش رنگ بندی هادی های ثابت در مدارهای مختلف شرح داده شده است. منظور از هادی های ثابت همان سیم ها و کابل هایی هستند که در سینی، لدر کانال و غیره احداث شده اند. ستون اول جدول تعیین کننده ی تعداد هادی های استفاده شده در مدار و ستون دوم معرف نوع آن است.

ادامه ی جدول به دو گروه کلی هادی های تک رشته و کابل چند رشته تقسیم شده است. عبارت PH در این ستون ها به معنی هادی فاز، N به معنی هادی نول و PE به معنی هادی حفاظتی است. جهت تعیین رنگ از حروف اختصاری استفاده شده که می توانید توضیحات آن ها را در پائین جدول مطالعه کنید.

شناسایی هادی ها بر اساس نوع مدار

مسیر های فیکس یا ثابت مانند سینی، لدر، داکت و غیره										مدار	تعداد هادی های مدار
کابل رشته خشک یا قابل انعطاف					هادی عایق
PE	N	PH	PH	PH	PE	N	PH	PH	PH
					G/Y					حفاظتی یا ارت	1
			LB	BL				▀	▀	تکفاز بین فازها	2
	LB			BL		LB			▀	تکفاز بین فاز و نول
	G/Y			BL		G/Y			▀	تکفاز بین فاز و نول + هادی حفاظتی
		LB	B	BL			▀	▀	▀	سه فاز بدون نول	3
	LB		B	BL		LB		▀	▀	2 فاز + نول
G/Y			LB	BL	G/Y			▀	▀	2 فاز + هادی حفاظتی
G/Y	LB			BL	G/Y	LB			▀	تکفاز بین فاز و نول + هادی حفاظتی
	LB	BL	B	BL		LB	▀	▀	▀	سه فاز با نول	4
G/Y		LB	B	BL	G/Y		▀	▀	▀	سه فاز با نول + هادی حفاظتی
G/Y	LB		B	BL	G/Y	LB		▀	▀	2 فاز + نول + هادی حفاظتی
	G/Y	LB	B	BL		G/Y	▀	▀	▀	سه فاز با هادی PEN
G/Y	LB	BL	B	BL	G/Y	LB	▀	▀	▀	سه فاز + نول + هادی حفاظتی	5
هادی حفاظتی: سبز-زرد، هادی های دیگر: مشکی (با توجه به یک رنگ بودن هادی های کابل بیش از 5 رشته، در صورت نیاز مدار به نول باید از هادی شماره 1 استفاده شود.)										مدارهای خاص	5<

G/Y سبز-زرد      BL سیاه             ▀ طبق توضیحات قانون سوم           LB آبی روشن       B قهوه ای

 

نکته: اگر مدار به هادی حفاظتی نیاز داشته ولی کابل موجود فاقد رشته ی سبز-زرد باشد، ممکن است از موارد زیر به عنوان هادی حفاظتی استفاده گردد:

• هادی جداگانه با رنگ سبز-زرد
• هادی آبی اگر مدار به سیم نول نیاز نداشته باشد.
• هادی مشکی اگر مدار به سیم نول نیاز داشته باشد.

در دو مورد آخر باید از نوارهای سبز-زرد یا علائم دیگر در دو سمت انتهای کابل و تمام بخش های قابل مشاهده ی آن استفاده شود. این روش علامت گذاری برای مشخص کردن هادی رنگ نامتعارف به جای هادی حفاظتی است.

هادی های متصل شده به تجهیزات قدرت نیز مانند کابل های چند رشته رنگ بندی می شوند. در تصویر زیر یک بریکر مینیاتوری دو پل را مشاهده می کنید. هادی آبی به عنوان نول در نظر گرفته شده و به پل N بریکر متصل شده است. پل N بریکر فاقد حفاظت بوده ولی زمان عملکرد متفاوتی دارد. در ادامه هادی مشکی مربوط برای فاز در نظر گرفته شده و به پل حفاظتی بریکر متصل خواهد شد.

 

تصویر 1: شناسایی هادی ها روی بریکر مینیاتوری شامل پل های حفاظتی + نول

روش های توزیع و نصب

جهت توزیع انرژی توسط هادی های عایق شده و کابل ها به مسیر خاصی نیاز است. این مسیر از سینی، لدر، کانال، داکت و غیره تشکیل شده و چند وظیفه دارد:

• حمل هادی های تک رشته و کابل ها
• فیکس یا ثابت کردن هادی ها و کابل ها
• حفاظت سیم ها و کابل ها در برابر صدمات مکانیکی

تصویر زیر مربوط به نحوه ی احداث کابل ها و توزیع انرژی در یک هتل است. هر طبقه دارای یک تابلوی توزیع فرعی بوده که توسط کابل مستقل به تابلوی اصلی فشار ضعیف یا MLVS متصل شده است. هر تابلوی فرعی می تواند چند تابلوی توزیع نهایی را تغذیه کند. تابلوهای توزیع نهایی توسط کابل به تابلوی توزیع فرعی در هر طبقه متصل خواهند شد.

 

تصویر 2: توزیع شعاعی با استفاده از کابل در یک هتل

باسبار ترانکینگ یا Busways

سیستم باسبار یا باسبار ترانکینگ برای توزیع انرژی از 20 تا 5000 آمپر و مدارهای روشنایی طراحی شده است. سیستم باسبار در مدارهای روشنایی ممکن است 2 نقش تغذیه چراغ ها و نگهداری فیزیکی آن ها را داشته باشد.

اجزای سیستم باسبار یا ترانکینگ

طبق تصویر زیر، سیستم باسبار از تعدادی هادی تشکیل شده که توسط یک محفظه یا قاب محافظت می شوند. باسبارهای انتقال و توزیع انرژی الکتریکی دارای تمام ویژگی ها و متعلقات نصب هستند. از اجزای تشکیل دهنده ی این سیستم باسبار می توان به کانکتورها، واحدهای طولی یا مستقیم، زاویه ها، تثبیت کننده ها و غیره اشاره کرد. واحدهای دریافت انشعاب از باسداکت با عنوان tap-off شناخته می شود. واحدهای انشعاب در فواصل منظم نصب شده و امکان دریافت انشعاب را در هرنقطه ای از تاسیسات ممکن می سازند.

 

تصویر 3: سیستم باسبار ساخته شده جهت توزیع انرژی از 25 تا 4000 آمپر

انواع سیستم باسبار

سیستم های باسبار ترانکینگ در هر سطحی از توزیع انرژی وجود دارند. از سیستم باسبار می توان در اتصال ترانسفورماتور به سوئیچبرد اصلی فشار ضعیف یا MLVS: Main low voltage switchboard تا توزیع انرژی در پریزها و روشنایی دفترها استفاده کرد. سیستم های باسبار جهت توزیع انرژی در کارگاه ها و کارخانه ها نیز استفاده می شوند.

تصویر 4: سیستم توزیع شعاعی با استفاده از سیستم باسبار

هنگام شرح خصوصیات سیستم های باسبار، ما در مورد معماری شبکه توزیع داخلی صحبت می کنیم. اساسا سه نوع سیستم باسبار وجود دارد:

• باسبار ترانکینگ اتصال ترانسفورماتور به تابلوی توزیع اصلی یا MLVS
• باسبار ترانکینگ خروجی های تابلوی اصلی یا توزیع فرعی یا Sub-distribution با تراکم کم و زیاد نقاط اتصال
• باسبار ترانکینگ توزیع روشنایی

اتصال ترانسفورماتور به تابلوی توزیع اصلی

سیستم باسبار ارتباط ترانسفورماتور با تابلوی توزیع اصلی اغلب به صورت دائم و بدون ویرایش در نظر گرفته می شود. لینک بین ترانسفورماتور تا تابلوی اصلی فقط یک ابتدا و انتها داشته و هیچ نقطه ی اتصال یا tap-off points دیگری در آن وجود ندارد. همانطور که می دانید برای اتصال ترانس به تابلو از کابل های موازی استفاده می شود. در جریان های بسیار بالا امکان استفاده از کابل های موازی بین ترانسفورماتور و تابلوی اصلی، سخت و گاها غیر ممکن می شود. سیستم باسبار در مسافت های کوتاه و جریان های بالاتر از 1600/2000 آمپر گزینه ی مناسبی جهت اتصال ترانسفورماتور به تابلوی اصلی است. ترانکینگ ها جهت توزیع انرژی از تابلوی اصلی به تابلوهای فرعی یا شبکه های پائین دست نیز استفاده می شوند. باسبارهای اصلی می توانند جریان نرمال بین 1000 تا 5000 آمپر و پایداری در برابر جریان اتصال کوتاه یا short-circuit withstand تا 150 کیلو آمپر را داشته باشند.

باسبار ترانکینگ خروجی های تابلوی اصلی یا توزیع فرعی

در پائین دست ترانکینگ اصلی دو نوع تاسیسات باید تغذیه شود:

• محوطه های متوسط شامل کارگاه های صنعتی با ماشین آلات تزریق، ماشین آلات فلز کاری یا سوپر مارکت های بزرگ با بارهای سنگین. در این تاسیسات سطح جریان نامی و جریان اتصال کوتاه نسبتا زیاد است. جریان نامی بین 100 تا 1000 آمپر و جریان اتصال کوتاه بین 20 تا 70 کیلو آمپر در نظر گرفته می شود.
• سایت های کوچک با دستگاه های ماشین کاری، کارخانه های نساجی با ماشین آلات محدود، سوپرمارکت با بارهای کوچک. جریان نامی در این تاسیسات بین 40 تا 400 آمپر و قدرت اتصال کوتاه بین 10 تا 40 کیلو آمپر است.

توزیع فرعی توسط باسداکت دو نیاز مهم کاربر را برآورده می کند:

• تغییرات و توسعه با توجه امکان جابجایی و اضافه کردن واحدهای اتصال یا tap-off points
• قابلیت اطمینان و افزایش ضریب سرویس دهی بعلت امکان دریافت انشعاب توسط tap-off points هنگام برقدار بودن ترانکینگ با ایمنی کامل

باسبار ترانکینگ توزیع روشنایی

مدارهای روشنایی را می توان با استفاده از دو نوع باسبار ترانکینگ در محوطه توزیع کرد. نوع باسبار ترانکینگ روشنایی با توجه به آویزان بودن یا نبودن چراغ ها به آن مشخص می شود.

• باسبار ترانکینگ های طراحی شده برای نگه داشتن لامپ ها و متعلقات: با استفاده از این سیستم باسبار می توان لامپ ها و متعلقات دیگر مانند ترانس، استارتر، رفلکتورهای صنعتی و غیره را نگه داشته و تغذیه کرد. این مدل از ترانکینگ ها در ساختمان های صنعتی، سوپر مارکت ها، فروشگاه های بزرگ و انبارها استفاده شده و ساختار محکمی برای تحمل وزن تجهیزات دارند. ترانکینگ های فوق برای یک یا دو مدار 25 یا 40 آمپر طراحی شده و دارای سوکت های انشعاب در هر 0.5 تا 1 متر هستند.
• باسبار ترانکینگ های طراحی شده برای تغذیه ی لامپ ها بدون تحمل وزن: این سیستم باسبار مانند کابل های پیش ساخته بوده که برای تغذیه ی تمام مدل های لامپ ها استفاده می شوند. در نظر داشته باشید که در این روش باید لامپ ها و متعلقات دیگر روی دیوارهای ساختمان یا سازه های دیگر نصب شده باشند. از این مدل ترانکینگ در ساختمان های تجاری، دفاتر، فروشگاه ها، رستوران ها، هتل ها و غیره و معمولا در سقف های کاذب استفاده می شود. ترانکینگ های فوق قابل انعطاف بوده و برای یک مدار 20 آمپر طراحی شده اند. سوکت های انشعاب یا tap-off outlets این سیستم در هر 1.2 تا 3 متری تعبیه شده است.

سیستم های باسبار جهت برآورده کردن نیازهای ساختمان های زیادی طراحی شده اند. برخی از این ساختمان ها عبارتنداز:

• ساختمان های صنعتی: گاراژها، کارگاه ها، ساختمان های مزرعه، مراکز لجستیک و غیره
• مناطق تجاری: فروشگاه ها، مراکز خرید، سوپر مارکت ها، هتل ها و غیره
• ساختمان های درجه سه: دفترها، مدرسه ها، بیمارستان ها، اتاق های ورزش، کشتی های مسافرتی و غیره

استانداردها

باسبار ترانکینگ ها باید مطابق با تمام قوانین درج شده در استاندارد IEC 61439-6 باشند. این استاندارد تمام الزامات طراحی، ساخت و تست سیستم های باسبار را تعیین می کند. به عنوان مثال مشخصه های افزایش دما، پایداری در برابر اتصال کوتاه، تحمل مکانیکی و غیره در این اسناد شرح داده شده است. استاندارد IEC 61439-6 به شکل ویژه ای روش های تائید طراحی و تست های روتین سیستم باسبار را جهت اطمینان از انطباق با الزامات بیان می کند. شرکت پیمانکار با مونتاژ اجزای سیستم باسبار طبق دستورالعمل های سازنده در سایت، از انطباق سیستم با استاندارد سود خواهد برد.

مزایای سیستم باسبار ترانکینگ

انعطاف پذیری

• تغییر پیکربندی آسان: ویرایش در سایت جهت تغییر پیکربندی خط تولید، یا گسترش خط محوطه تولید
• عدم ویرایش تجهیزات و قابلیت استفاده مجدد از آن ها: هنگام اعمال تغییرات گسترده در سایت می توان واحدهای ترانکینگ را باز کرده و مجدد استفاده کرد.
• ضریب سرویس دهی بالا و در دسترس بودن انرژی در تمام بخش های تاسیسات: می توان واحدهای انشعاب یا tap-off point ها را در هر یک متر نصب کرد.
• انتخاب گسترده ی واحدهای انشعاب

سادگی

• طراحی می تواند مستقل از موقعیت قرارگیری و طرح مصرف کننده های فعلی انجام شود.
• عملکرد سیستم باسبار مستقل از روش اجرا است: استفاده از کابل ها به ضرایب کاهش زیادی نیاز دارد.
• طرح توزیع شفاف و زیبا
• کاهش زمان اجرا: زمان اجرای سیستم های ترانکینگ 50 درصد کمتر از روش اجرای کابل های معمول در تاسیسات الکتریکی است.
• ضمانت شرکت سازنده
• زمان اجرای مشخص: هنگام اجرای سیستم های ترانکینگ هیچ رخداد غیر منتظره ای وجود ندارد. زمان مونتاژ به وضوح از قبل مشخص بوده و با تجهیزات سازگار و مقیاس پذیر است. در صورت برخورد با مشکلات کوچک حین اجرا در سایت می توان از یک راه حل سریع استفاده کرد.
• اجرای آسان: تجهیزات ترانکینگ به صورت ماژولار ساخته شده و به راحتی قابل حمل و اتصال هستند.

قابلیت اطمینان

• با توجه به ساخت تجهیزات در کارخانه، قابلیت اطمینان آن ها تضمین شده است.
• واحدهای ایمن و غیر قابل اتصال به صورت اشتباه
• اتصال متوالی و به ترتیب واحدهای طولی و واحدهای انشعاب که هرگونه خطا را غیر ممکن می کنند.

تداوم در سرویس دهی

• با توجه به تعداد بالای واحدهای انشعاب می توان به سادگی تغذیه ی مصرف کننده ها را دایر کرد. مونتاژ و دمونتاژ واحدهای انشعاب در ایمنی کامل و هنگام برقدار بودن سیستم امکان پذیر است. به عبارت دیگر دو عملیات نصب و جدا سازی واحدهای انشعاب باعث توقف سیستم نخواهد شد.
• خطایابی ساده و سریع بعلت نصب تجهیزات نزدیک با سیستم ترانکینگ
• بدون نیاز به تعمیر و نگهداری یا تعمیر و نگهداری بسیار کم

سهم عمده ای در توسعه پایدار

• سیستم های باسبار ترانکینگ امکان ترکیب مدارها را فراهم می کند. با توجه به وجود یک باسبار اصلی، مصرف مواد خام برای ساخت عایق ها در سیستم ترانکینگ بسیار کمتر است. در مقایسه با سیستم های کابلی، مواد بکار رفته برای ساخت عایق های ترانکینگ حدود 25 درصد است. این مسئله در تصویر زیر نمایش داده شده است. در حالت اول برای تامین برق 14 مصرف کننده از سیستم ترانکینگ استفاده شده است. این مصرف کننده ها با ضریب همزمانی 0.6 و در طول 34 متر توزیع شده اند. موارد بکار رفته برای عایق این سیستم 23 کیلو گرم و تلفات آن در طول عمر مفید حدود 1600 ژول تخمین زده شده است. با استفاده از سیستم کابلی مواد عایق به 90 کیلو گرم و تلفات به 2000 ژول خواهد رسید.
• تمام تجهیزات به کار رفته در سیستم ترانکینگ قابل استفاده ی مجدد و بازیافت هستند.
• این تجهیزات فاقد PVC بوده و گازهای سمی تولید نمی کنند.
• خطر ناشی از میدان مغناطیسی در ترانکینگ ها کمتر است.

تصویر 5: تغذیه ی 14 بار 25 آمپر توزیع شده در طول 34 متر با استفاده از باسبار ترانکینگ Canalis KS 250 آمپر

ویژگی های کاربردی Canalis

سیستم های باسبار ترانکینگ در حال پیشرفت بوده و در حال بهتر شدن هستند. از ویژگی های سیستم Canalis اشنایدر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش کارایی با شاخص حفاظت IP55 و جریان نرمال 160 تا 1000 آمپر در سری KS
• سیستم های روشنایی با چراغ های دارای کابل از پیش ساخته شده به همراه داکت
• لوازم جانبی برای نصب: سیستم نصب سریع، داکت کابل، ساپورت های مشترک با مدارهای VDI یا Voice, data, images

ادغام کامل سیستم های باسبار ترانکینگ با محیط

• رنگ سفید برای بهبود محیط کار: این رنگ به طور طبیعی در طیف وسیعی از تجهیزات توزیع انرژی الکتریکی وجود دارد.
• منطبق با قوانین RoHs اروپا جهت کاهش مواد خطر ناک

نمونه هایی از سیستم های باسبار ترانکینگ Canalis

تصویر 6: باسبار ترانکینگ با قابلیت تحمل وزن چراغ ها از مدل Canalis KBA یا KBB با جریان های 25 و 40 آمپر

تصویر 7: یک سیستم باسبار برای توزیع انرژی در حد متوسط از سری Canalis KN با جریان 40 تا 160 آمپر

تصویر 8: یک سیستم باسبار برای توزیع انرژی در حد متوسط از سری Canalis KS با جریان 100 تا 1000 آمپر

تصویر 9: یک سیستم باسبار برای توزیع انرژی در توان بالا از سری Canalis KT با جریان 800 تا 5000 آمپر

محتوای این مقالات برگرفته از کتاب تاسیسات فشار ضعیف (طرح های ارتینگ و RCD) تالیف مثلث زرد می باشد. این کتاب دارای مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده و هر گونه کپی و نسخه برداری و انتشار مجدد غیرمجاز بوده و پیگرد قانونی دارد.